4. సీతాపహరణము

మాయలేడి గా వచ్చిన మారీచుని వర్ణించే సందర్భంలో చిన్నమార్పులతో కాళిదాసుని శాకుంతలంలోని - ‘గ్రీవాభంగా భిరామం .. ’ అనేశ్లోకాన్ని గ్రహిస్తాడు.

గ్రీవాభఙ్గాభిరామం ముహురనుపతతి స్పన్దనే బద్ధదృష్టిః పశ్చార్ధేన ప్రవిష్టః శరపతనభయాద్భూయసా పూర్వకాయమ్ । దర్భైరర్ఘావలీఢైః శ్రమవివృతముఖత్రంశిభిః కీర్ణవర్త్మా పశ్యోద్విగ్రప్లుతత్వాద్వియతి బహుతరం స్తోకముర్వ్యాం ప్రయాతి

భయంతో పరుగెత్తుతున్న మారీచుని ఇలా వర్ణించారు

దాని మెడ వంచిన తీరు ఎంతో ఆకర్షణీయంగా ఉంది. దాని కళ్ళు ఎప్పుడూ ఒకే దిశగా, స్పందనంతో నిలబడినవి. దాని శరీరం ముందుభాగం ఎక్కువగా బయట ఉండగా, వెనుక భాగం కొంతవరకు లోపలికి ప్రవేశించింది. ఎందుకంటే, బాణం పడుతుందేమో అన్న భయంతో, ముందుభాగాన్ని ముందుకు ఉంచి, వెనుక భాగాన్ని దాచింది. దాని నడక దారిలో దర్భగడ్డి (దర్భలతో చేసిన అర్ఘవళి)లు ఉన్నాయి. దాని నోరు అలసటతో కొంత తెరచి ఉంది, దాని దంతాలు బయటపడుతున్నాయి. దాని దారిలో దర్భలు, దంతాల త్రంశులు (చిన్న చిన్న భాగాలు) పడి ఉన్నాయి. దాని భయంతో, ఉలిక్కిపడి ఎగిరిపడుతూ, ఎక్కువగా గాల్లో, కొంత భూమిపై మాత్రమే నడుస్తోంది.

సీతనపహరిస్తున్న రావణుని జటాయువు యెదిరిస్తాడు-జటాయువు యొక్క యుద్ధాన్ని వర్ణించే సమయంలో ఒకేశ్లోకంలో 15 క్రియాపదాలను కూర్చిన వైనం పండితహృదయాలనెంతగానో అలరిస్తుందిలా -

అక్షం విక్షిపతి ధ్వజం దలయతే మృద్రాతి నద్ధం యుగం చక్రం చూర్ణయతి , క్షిణోతి తురగాన్, రక్షః పతేః పక్షిరాట్ । రున్దన్ గర్జతి తర్జయత్య భిభవత్యాలంబతే తాడయ త్యాకర్షత్యవలుమ్పతి ప్రచలతి న్యఞ్చత్యుచత్యపి ॥ ౧౧ ॥
చక్రాన్ని (రథచక్రాన్ని) విరిగిపడేస్తాడు ధ్వజాన్ని (పతాకను) పడగొడతాడు. మృద్రాతి నద్ధం యుగాన్ని (రథానికి కట్టిన యోగాన్ని) విరగదీస్తాడు. చక్రాన్ని ముక్కలుగా చేసేస్తాడు. గుర్రాలను చంపేస్తాడు. రాక్షసాధిపతిని (రావణుడిని) ఆ జటాయువు మీద పడేస్తాడు. అరుస్తూ గర్జిస్తూ శత్రువులను బెదిరిస్తాడు. వారిని జయిస్తాడు, పట్టుకుంటాడు, కొడతాడు, లాగేస్తాడు, పడేస్తాడు, పరుగెత్తిస్తాడు, వంచేస్తాడు, పైకి ఎత్తేస్తాడు.